Latin Harflerine Geçiş Süreci

   Latin Harflerine Geçiş Süreci

Alfabe değişikliklerinin gerekçelerini üç ana maddede toplamak mümkündür:

1. Din Değiştirme: Kültürel değişimin önemli etkenlerinden birisi de din değiştirmedir. Aynı etnik kökene sahip olan pek çok topluluk, değişik dinlere mensubiyetleri dolayısıyla farklı alfabeler kullanmışlardır. Yahudi Arapların İbrani, Hıristiyan Arapların Süryani ve Müslüman Arapların da Arap yazısını kullanmaktaydılar. Türklerin tarihte belli zamanlarda Göktürk, Uygur ve Arap asıllı alfabeleri kullanmaları bu sebeple olmuştur.

2. Sosyal Durum Değişikliği: Başka milletlerin idaresi altına girmek ya da hakim milletin kültürel empozesi sonucu ortaya çıkmış olabilir. Günümüzde Türklerin Türkiye dışında (Türk Cumhuriyetleri, Yunanistan, Arap Ülkeleri vb.) değişik ülkelerde değişik alfabeleri kullanmaları gibi. (Rekin 26)

3. Farklı Kültür ve Medeniyet Ortamına Geçme: Bu değişimde, gelişmiş milletlerin kültürel seviyelerinin alfabeden kaynaklandığı düşüncesi rol oynamıştır. Bu düşünce 19. yüzyılda Doğu toplumlarında başlamıştır. Türk Harf Devrimi’nin de düşünce alt yapısını kuran en önemli etkendir. 

Cumhuriyetin kuruluş yılları, yeni rejimle birlikte bir ulusal kimliğin de adeta yeni baştan tasarlandığı yıllardır. Cumhuriyet devrimlerinin temel ilkesi, siyasal ideolojiye uygun toplumsal ve kültürel dönüşümleri gerçekleştirmektir. Harf devrimi de okuryazarlığı yaygınlaştırmanın yanı sıra kültürel dönüşümleri gerçekleştirmek için alınmış radikal bir karardır.

Latin alfabesine geçiş süreci 1928 yılının ikinci yarısında başlamaktadır. Latin Harfleri Kanunu 1 Kasım 1928, basının Latin harflerine geçtiği 1 Aralık 1928 ve Millet Mektepleri’nin açıldığı 1 Ocak 1929 tarihleri önemli dönüm noktalarıdır.

Haziran 1928’den Şubat 1929’a kadar geçen dönemde gazetelerde tekil tarama yönteminde içerik analizleri yapılmıştır. Döneme ait Cumhuriyet, Milliyet, İkdam, Son Saat ve Hakimiyeti Milliye gazetelerine ulaşılmıştır. Dönemin en önemli kitle iletişim aracı olan gazetelerdir. Gazeteler yeni yazının geniş kitlelere yayılması ve benimsetilmesi için büyük bir görev düştüğü görülmektedir. Gazeteler, bir yandan yeni yazıyı öğrenirken bir yandan da okurlarına öğretme gayreti içindedir. Okur kaybetme kaygısının ötesinde gazetelerin adeta bir okul/öğretmen misyonuyla yeni alfabeyle okuma-yazma seferberliğine destek verdikleri görülmektedir.

12 Temmuz 1928’de Yeni Türk Alfabesi projesinin tamamlandı. Yeni Dil Heyeti tarafından yapılan basın aracılığıyla duyuruldu. Ardından, Mustafa Kemal Paşa, çalışmaları daha yakından takip etmek ve hızlandırmak için komisyonu İstanbul’a çağırdı. Otuz altı günlük çalışmanın ardından hazırlanan kırk bir sayfalık rapor Paşa’ya takdim edildi.

6 Ağustos 1928’de Galatasaray Lisesi’nde Maarif Vekili Mustafa Necati Bey’in başkanlığında toplantı yapılmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın işaretiyle alfabe yeniden ele alındı. Bazı değişiklikler yapılarak Türkçe’nin seslerini karşılayabilecek duruma getirilmeye çalışıldı. Gerçekleştirilen çalışmalarla Arapça ve Farsça kelimelerdeki sesleri karşılamak üzere konulan harflerin çıkarılmasına karar verildi. 4-5 Ağustos 1928 gecesi Dolmabahçe’den İsmet Paşa’ya yazdığı mektupta “Harflere son şekli vermek için komisyon üyeleriyle anlaştığını, teklif ettiği ve değiştirdiği noktaların komisyonca da uygun karşılandığını” bildirmişti. Böylece hazırlıklar tamamlanmış, sıra durumu kamuoyuna açıklamaya gelmişti. Bunun için de CHP’nin 8-9 Ağustos gecesi Sarayburnu’nda düzenlediği eğlence güzel bir fırsattı.

Sarayburnu Açıklaması

İstanbul halkının bu geceki ictimaına beni iştirak ettirdiğiniz için çok teşekkür ederim.Her zaman, her yerde olduğu gibi, bu gece burada da halk ile karşı karşıya geldiğim anda, büyük, azametli bir kuvvetin tesiri altında kaldığımı duydum.

Bu kuvvet nedir?

Türk harflerinin, Türk ictimaî heyetini teşkil eden yüksek insanların, kalp menbalarından yükselen hislerin, arzuların, heyecanların, kasdlerin bir noktada, bir hedefte, bir gayede birleşmesidir.

…….

Artık mazinin hatalarını kökünden temizlemek zamanındayız. Hataları tashih edeceğiz. Hataların tashih olunmasında bütün vatandaşların faaliyetini isterim. En nihayet bir sene, iki sene içinde bütün Türk heyet-i ictimaiyyesi yeni harfleri öğreneceklerdir. Milletimiz yazısıyla, kafasıyla, bütün alem-i medeniyyetin yanında olduğunu gösterecektir.”

NOTLAR

1- Latin alfabesine geçiş tartışmaları Tanzimat’a kadar uzanmaktadır. Antepli Münif Efendi, 1862 yılında bir konferansta Arap harflerinin yazılış ve okunuşunun kolaylaştırılmasından yana olduğunu belirtmiştir. Tanzimat döneminde Arap alfabesinin değiştirilmesinden çok ıslahına yönelik fikirler benimsenirken, 2. Meşrutiyet döneminde ıslah çalışmalarının ilk resmi girişimi olarak 1909’da İmla Komisyonu oluşturulmuştur.

Sonuç itibariyle, Celal Nuri 1912 yılında yayımladığı Tarih-i İstikbal isimli kitabında Arap alfabesinin Türkçenin ruhuna uymadığını belirterek Latin harflerine geçilmesini istemektedir

2-   Sevgili Gazi babamıza,

Yeni türk harflerile yapdığınız büyük inkılaba minnetle müteşekkiriz. Hiç okuyup yazma bilmeden yeni harflerle bir hafta zarfında okuyup yazma öğrendik. Son tadilat hasabile bu inkılabı tahkim buyurdunuz. Ancak (k, kh) harfleri bizi şaşırtıyor. Buna bir çare bulmak i bütün milleti bu müşkülden de kurtarırsanız bütün Türkler pek az zamanda okur yazar olacaklardır. Cür’etimizi hürmet ve muhabbetlerimizle bağışlamanızı istirham eyleriz sevgili Gazi babamız. Gazozcu Haydar, Tuhafiyeci Yahya, Zahireci İsmail, Zahireci Hasan, Zahireci Adil, Zahireci Bekir Ali, Zürradan Hüseyin, Zürradan Etem, Zeytinci Sait, Zeytinci Mustafa, Bakkal Halit, Bakkal Osman.‛

Mustafa Kemal’in bu mektuba verdiği cevap ise şöyledir:

      Okuma ve yazmayı bir haftada öğrenmek gayreti gösterdiğinizden memnun oldum, tebrik ederim. Ancak Arabi ve farisi kelimelerde (k) ve (g)nin önlerine (h) gelmesi meselesile zihinlerinizi işgal ve teşviş etmeyiniz. Tesbit edilmekte olan lügat bunu arzunuz vechile hal edecektir efendim. Reisicumhur.

3- Kalın ve ince ‚ k‛ları, ‚g‛leri birbirinden ayırmak için ‚k‛ ile ‚g‛ nin önüne konulan ‚h’ harfi kaldı-rılmıştır. Örneğin Khazım artık Kâzım; imkhan imkân, tatbikh tatbik olara yazılacaktır. Daha önce gazetelerde yazım kuralları anlatılırken kelimelerin aldığı eklerin ayrıldığı gö-rülmektedir. ‚Gelir-im, güzel-dir, gözünde-ki, Türkçe-dir‛ gibi kelimelerin sonuna gele eklerdeki ayırmaların kalktığı bildirilmektedir.

Latin Harflerine Geçiş süreci gösterilen gayretler neticesinde tamamlanmıştır.